PREND BUZHALLA

*
*
* Përgjigju me kuotë
*
*
*
*

default PREND BUZHALLA

Mesazh nga shaban cakolli Today at 6:22 pm
Prend Buzhala



Prend Buzhala
Prend
Buzhala u lind më 1 nëntor 1951 në Çabiq të Klinës. Filloren e kreu në
Ujëmirë, gjimnazin në Klinë, fakultetin filologjik (gjuhë e letërsi
shqipe) në Prishtinë. I ndoqi edhe studimet postdiplomike, po për shkak
të burgosjes politike më 1982, iu ndërprenë nga regjimi i kohës, ashtu
siç iu ndalua edhe botimi i shkrimeve dhe e drejta e punësimit.
Shkrime
letrare botoi prej vitit 1967. Shkruan poezi, prozë, kritika e studime
letrare, publicistikë. Gjatë tri dekadave të fundit ishte i angazhuar
në lëvizjet nacionale, politike e kulturore të kohës. Për këtë arsye,
për dy dekada rresht u përndoq nga organet shtetërore të ish
Jugosllavisë e sidomos nga ato serbe, kështu që gjatë viteve '90 të
shekullit që e lamë pas, u arrestua e u keqtrajtua dhjetëra e dhjetëra
herë nga milicia e paramilitarët serbianë. Për arrestimin e fundit të
tij, lexo: http://www.kosova.com/arkivi1997/i980602c.htm.
Gjatë
luftës së fundit në Kosovë, raportonte nga zonat e luftës për disa
media. Punoi profesor i gjuhës e letërsisë shqipe në shkollën e mesme
të Klinës (1976-1982, 1992-1996), drejtues i arsimit komunal të Klinës
(1995-1999), redaktor në gazetat “Fjala” (1990) e “Bashkimi” (1991) të
Prishtinës, korrespondent i gazetave “Bujku” e “Rilindja” (1995-shkurt
2002), pastaj te “Epoka e re”, Radio Rilindja, “Express” i Prishtinës,
redaktor i faqeve të kulturë në të përjavshmen “Focus” të Prishtinës
(2006-2008). Punoi edhe zyrtar arsimi (2001-2003). Tash është drejtues
i Bibliotekës Publike “Kongresi i Manastirit” në Klinë. Ka qenë ndër
themeluesit e themelues i disa revistave lokale të Klinës, si “Jehona e
Dukajginit “ (vitet ’70 e këndej), “Ylli”, “Synimet”, “Tribuna”,
“Profili” etj. Është redaktor e recensues i qindra botimeve në dy
dekadat e fundit.


Disa nga çmimet letrare e publicistike:
Çmimi i gazetës “Rilindja” për gazetarin më të mirë të decenies gjatë viteve ’90, 12 shkurt 1999,
Çmimi
“Agim Ramadani”, në Takimet e Dom Mikelit, Stubëll, shtator 2008, për
poezinë më të mirë, me titull “Nga ligjërimet e Nji Plake Ditën e Shën
Premtes”,
Çmimi ”Ora e Tahir Deskut” për veprën më të mirë, “Kode poetike të mbijetesës shpirtërore”, shtator 2009, Klinë,
Çmimi
“Fondi Akil Mark Koci”, për kontribut në kulturë e në krijimatrinë
artistike, në Takimet e Dom Mikelit, Stubëll, shtator 2009.


I. Veprat në poezi:
O Amë, o Amë, 1995.
Për kë bie këmbanë e re, 1998.
Shtatë seanca pranë Apokalipsit, 1998.


Prend Buzhala ne promovimin e vepres se Anton Nik Berishes, Prishtine 2008
II. Kritika, studime monografike, vështrime:
Metafora e vendlindjes, 1999.
Përqasje estetike, 2000.
Ex libris - I, 2003.
Odeoni i fjalës, 2003.
Shkrimtari pranë buzëqeshjes. Studim mono-grafik për letërsinë për fëmijë të Ali Huruglicës, 2005.
Muza e zemrës, 2006.
Temë dhe tekst,- Shkup, 2006.
Muza e Kujtesës, 2007.
Aty ku krizat i besohen engjëllit, (Ndërko-munikime estetike: arti - literatura – lufta), 2008.
Res Publica e shkrimtarit, (Ese, trajtesa), 2008.
Kode poetike të mbijetesës shpirtërore/ Mbi romanet për të rritur të Anton Nikë Berishës, Argeta LMG, Tiranë, 2009.
Gjenitivi i lirikës - poezia e Mirko Gashit, 2009.


III. Roman:
Moisiu fluturonte me Qerren e Zjarrtë, 2003.


IV. Publicistikë:
Lartësimi i lirisë. Monografi për mësuesin dëshmor Ismet Rrahmani, 2002.


V. Përgartiti për shtyp:
Testament letrar, Mendimi kritik për veprën e Ramadan Mehmetit, me komente, Prishtinë 2008.
Të kuvendosh nën shenjën e Euterpës, Intervista të Akil Mark Kocit dhënë mediave 1976-2008, Prishtinë 2009.














shaban cakolli
Pena e arte
Pena e arte

Numri i postimeve: 4020
Pikët: 4137
Sa popullor je: 20
Data e rregjistrimit: 01/06/2007

Shiko profilin e anëtarit Dërgo mesazh privat

Mbrapsht në krye Shko poshtë

*
*
* Përgjigju me kuotë
*
*
*
*

default Re: PREND BUZHALLA

Mesazh nga shaban cakolli Today at 6:27 pm













Prend Buzhala




Prend Buzhala: Pjetër Budi (Poemë)



PREND BUZHALA, poemë

PJETËR BUDI
(1566 – 1622)
(Oratorium në shtatë paradigma të flisë së përjetshme)




Libri i Botës Sanë të Dashtun, I


Unë, Pjetër Budi, i lemë në Guri të bardhë të Matit
buzë Malësisë,
Unë, tue kujtuom se ka pak gjëra të shkruara
për botën tonë, vendosa të shkruaj,
Unë, vendosa, aty ku flitet gjuha jonë fjalëvigmë,
jetën ta bëj Libër të Botës Sanë të Dashtun –
aty ku shtrohet në tryezë Buka
(e mblidhe trohat e shpirtit në Kryqin e Bartur
në pirgjet e përndritshme të jetës së brendshme
aty ku Ujit e Gjellës i jep shije Krypa,
(e bëhesh njeri I Uratës së Flijimit
për të ndritur në Dhé
si në mikpritjen vllaznore të Lazrit)
aty ku kohët e rrugët i drejton Zemra,
të shkruhet Libri i Botës Sanë të Dashtun.


Libër që nuk mund të lexohet vetëm me shkronja
le të jetë,
Libër që Polemi e lexon në rrugën e tij të Flakës
le të bëhet
Libër që vizaton me bardhësi plisi
hartën e shqiptimit të fjalëve,
le të nyjëtohet.




Letër Kardinal Gocadinit, I


Imzot, kardinal Gocadini, pot a nis këtë Letër
me besim të madh
se do të na ndihmoni.
Po ta nis këtë Letër më 15 shtator 1621.
Duhen tridhjetë vjet për të dhënë
Projektin e një Kryengritjeje,
për t’i mbaruar kikat e lirisë.
Fjalën e Thirrjes e presin tridhjetëmijë luftëtarë
e ta shqiptojnë në Sheshin e Nderit
përfalshëm atë fjalën e përjetshme: At Dhé.
Po ta nis këtë Letër,
Unë,
misionari, vjershëtori i vobtë, përkthyesi
e luftëtari me litar rreth zhguni
nga caqet e Botës Sanë rrethuar me fise besëpakë
të dyndur këndej nga ferri i rruzullimit
në Tokën e Shenjtë të Ilionit nga Dardania,
tani të lidhur kambë e duer në botën vuajtjepasosur
e ankthpritjesh
në botën shtigjehumbur
e litarvarjesh. Në shpatulla i rri
Kryqi I Shenjëdëshpërimit të thellë
si një fatkeqësi që përhapet në Fletët e Jetës
e të rrëmben në thellësi të errëta gjeratoresh:
e ta shkëput Fletëshpatoren: Idealin
(në krah shqiponje),
i cili, si shkulm gjaku,
të zbërthehet
në Fletën e Zhgënjimit.
E ta rrëmben Fletën e Vatrës:
bota t’i merr në të katër anët trimat, të lënguarit,
t’i rrëmben të gjallët të vdesin hijshëm,
t’i rrëmben të vdekurit të gjallojnë bukur.


Udhët duhet t’i kenë takimet e kryqëzimet e tyre
në bjeshkë. Fiset e shkelura e ruajnë një gjak.
I kam miq e vllazën pa dallim feje.
Shamia me lule duhet të valojë,
bari i shkelur nga kamba e turkut le të gufojë.
Malësorët në Kuç e në Lezhë, në Çermenikë e në Dibër
deri aty ku shqiptohen fjalët Bukë, Krypë e Zemër
i donë afër vetes Vdekjen dhe Kangën.
Eh, këta malësorët e mi,
një shpatë e mbajnë
edhe kur ëndërrojnë në pranga e zindane ,
edhe kur ringjallen mbas një jetëthyerjeje,
edhe kur zhyten thellë në ndajnatën e robnisë,
kur gjithçka përkulet në gjumin e jetës, -
ata bëhen yje dhe shpallin kryengritje të panumërta
kundër errësirës.
Si populli fatprerë
që i zgjohet mëria
dhe i sulmon perënditë e blasfemuara.
E shpallin Thirrjen e Jetës:
Humbjen e Madhe që nuk është kurrë disfatë
- është rast i volitshëm, Imzot,
se Turku lufton me të tjerët.



Libri i Botës Sanë të Dashtun, II


Prandaj
më lexo, Ti malsor, në konakun tënd me hir hyjnie
kur mikun e pret me kuleç
dhe kur në mbrëmje nipave u rrëfen histori,
më lëçit, Ti, Njeri i Bukës, Krypës dhe Zemrës,
që ndez strallin shkrepëtimçar e përvëlues
të dashurisë arbnore,
që zemrën e bën flamur miqësie mes popujsh,
më këndo, Ti, Legjendë e Besës që krijon një Konstandin
dhe Ti, Legjendë e Tokës së Premtuar që e krijon
Moisiun e arratisjeve, shpresave dhe kalvareve.
Shqip të mundënj me rrëfyem
ndonjë kankë të re e pëlqyer nga vetë Zoti,
Të mos e lëmë gjuha të vdaret e të bdruhet.
E ky ligjërim është te Dritë e Hyjit,
e ka zinë brenda vetes, zinë e Shekullit të Zi
jeta nuk shkohet pa vepruom gja
kundër Djallit të mallëkuom që na zhbëri e vdari qenien
që shtiu leqtë nd’Arbënë.
Sikur vrapojnë për ta parë Atin
në maje të malit nd’Arbënë a në Galile
mbas Ringjalljes së Jezusit,
ashtu Zemëra më gjet të lirë
për ta rikënduar Librin e Shenjtë
me gjëmët e jetës së Arbënit, me shenjtërinë e vuajtjes,
me mundimet e mia nga fundi i shpirtit
te Kangë e moçme e vjershërisë
këtë Libër me mbaruom.
Vetëm jeta të mos na shuhet kurrë te Diell i Ri.



Shembëlla e Përshpirtshme


E le Gurin e Bardhë
në andrrat e Kohës që gjëmon
dhe shkove të shpërndash therorshëm
frymën e Librit të Botës Sanë të Dashtun
në Shkup e Tivar e Ulpianë e Arbëni.
Shembëllën e Përshpirtshme e kishe
në rrugën e shenjtëruar për Liri,
në mjeshtrinë e shkrimit të librave.
E rruga kishte aq leqe, aq hone, aq kryqe.
Ku janë rrugët, kush i fshiu prej faqes së Dheut?
I vetëm me peshën e Arbënit në shpirt
e shpirti ish aq i sfilitur.
Sikur e bart peshën e kryqit në Golgotë
nën britmat armike, nën fyerjet e akuzat
e farisenjve me shenja kryqi.
Po as mëkati as armiku sikur nuk kanë pushtet aty.
I vetmi pushtet që e nënshtron
është dashuria ndaj Hyjit, ndaj Arbënit.
I vetmi pushtet mbi të mbaztët e jetës,
mbi mortjen që rrëzon djemtë e ri,
pleqtë bujarë dhe trimat sqimatarë,
letërorët, pernadorët, gratë dhe vashat.




Çelja e Syrit


T’u nçelënë syytë të shumëve, Tinëzot,
po i shkruaj këta libra, me Sibilën për dore (po thonë):
T’pagoiëvet me folë
E t’shurdhëvet me ndëgjuom.
A nuk është kjo dëshira e Bariut të Mirë?
A nuk është ky popull delja e humbur?
Po ku mbetën të nëntëdhjetenëntë delet tjera?
Unë nuk po i shoh delet tjera.
Delen time të humbur e njoh mirë.
Shih si është kjo grigjë e bardhë
plisëbardhësh, grash të veshura në të bardha,
fëmijësh si flutura të bardha.
Oh, jo! Grigja bredh nëpër pyje të errët,
bredh nëpër natë duke kërkuar shtegun, dritën.
E ka humbur vetveten dhe tash vetveten kërkon.
A ka kërkim më të rëndë, më të vështirë?
A ka bredhje më të dhembshme?
E zënë nga mallkimet, grigja s’ka çka të hajë:
ha terrin, ha gur e dru, ha ëndrrat e veta,
ka humbur në natën e kalvareve, në terrin e vuajtjeve.
Më ndje, Imzot, humba mbas grigjës, nëpër natë,
po kërkoj pak dritë me letrat e mia, me këta libra,
me uratat, hymnet, poezitë, homilitë dhe ritualet.
Po i shkruaj librat rrethuar me armiq,
Rrethuar nga nata e errët në Golgotë.
Zemra thamë e përthamë, zemra si dru
sytë akull i ngritë të padenjë ta shohin Qiellin,
këtu askush askënd nuk e njeh.




Ujët dhe Gjaku i sakramenteve


A thua Hyji qenka i dashuruar vetëm në lutje,
paska prirje vetëm të fshihet nga Njeriu?
A mos je edhe ti i vetëm,
posi teologët që e braktisën Jezusin?
A nuk të shesin edhe ty për 30 aspra?
Janë pesë udhëtarë që të rrethojnë në barkë,
Ndër ta edhe famullitari Nikollë Leka, oh Zot!
Pesë vetë me emrin e Judës.
Ishte ditë Krishtlindjesh e vitit 1622.
A nuk është hyjnore kjo?
Shih: të bukurën që shtrihet kudo përreth Arbënisë,
preke, ta ndjesh dhe merr frymë thellë: shih malet
e shtigjet e errëta, ku e ruajnë grigjën e humbur.
Andej janë kelmendasit, natë e ditë
me armë në dorë. Andej janë Krujë e Duagjin
që i dolën turkut prej dore.
Janë viset e Skënderbeut: Matia, Benda, Kurbini,
Tamadheja e Çermenika,
janë Ohri, Elbasani dhe Vlora, krahina t’Epirit.
Më duhet të shpejtoj nëpër krahinat t’Arbënit,
në Ulpianë e Shkup e Ohër, ku u vduer besimi
për ta çuar edhe andej një uratë kushtrimi
nga Kuvendi i Shën Mërisë së Matit.
Nga Kuvendi i Zadrimes
e nga Kuvendi i Madh i Dukagjinit, u morëm vesh
t’ ia heçim Turkut nga dora Arbërinë.
Këndej është parrizi i tokës, që quhet Arbëni:
me lumenj, peshq, gjah, kafshë, grurë e voj.
O Hyji im, më duhet të shpejtoj, ta kaloj edhe këtë vâ,
edhe këtë lumë, këtë ditë terri nëpër Golgotë.
Koha nuk pret: kush e duron tiraninë e Turkut,
Herodin me pamje sultanësh?
Imzot Pjetri e shikon Arbëninë
si Zoti kur e vështron botën.
E ku ka vështrim më të plotë?
Ku u zhduk Abeli?
Lëreni Abelin e drejtë të vijë tek Pjetri.
Hiçju Jezusit, këtij blasfemuesi, trazuesi e mashtruesi -
thanë ajo turmë teologësh dhe e gozhduan në kryqin e kriminelit.
Dhe pamjet e tij në kryq udhëtojnë nëpër kohë
tek i drejtojnë kahjet e historisë.
Kryshenjti ndë gjak trupnë ia qëndisnë
Vjen edhe ndë tokë t’Arbënit.
Shikoji turmat: a s'e dënojnë në çdo kohë e në çdo epokë
revolucionarin që trazon shpirtëra,
a nuk e dërgojnë në burg, në pranga, në gijotinë?
A nuk iu zënë pritë në rrugë a në Dri të Bardhë?
Gjërpij të famakuom e kjo zogori largohet me furi.
Aty vjen Maria Shenjte, zemëra iu akulluo:
Aty ky në prag ndahen jeta e Vdekja.
Drini i Bardhë: Ujë dhe Gjak
për ta kunguar edhe tradhëtorin e mallkuom,
me emrin Judë a Turqi, a Venedik a Nikollë
a cubat që i dalin në pritë. Abeli ikën, vjen Kaini.
Ka vetëm Ujë arbëror të Drinit
dhe Gjak arbëror të Pjetrit -
ndryshe nuk do të kryhej vepra e sakramenteve
nd’Arbënë të pagëzuom:
andej kah parakalojnë plaga e Jezusit,
engjëjt dhe shenjtërit.




Pons Pilati në Gjyqin e Kallmetit


E Pilati i helmuom vjen nga kohët tjera, i lan duart
për t’u shfajësuar posi qeni i pëgamë
tani në Gjyqin e Kallmetit.
E mandej ai ahkoi drejt mjerimit të vet
kah laku e kah thika.
Nata në Golgotë duhet të zgjasë edhe disa shekuj,
me ulërimat e ujqëve e të djajve.
I dënuar në të gjitha gjyqet e të gjitha kohëve -
ku mbet urdhëri i Tenzot: mos bëj dëshmi të rreme?
Kufomat arbërore mbesin të pavarrosura,
të vrarë në të gjitha luftërat e në të gjitha vendet,
të humbur në të gjitha betejat e në pax dei,
të kryqëzuar në të gjitha kryqëzatat.


(1980, 2006)


shaban cakolli
Pena e arte
Pena e arte

Numri i postimeve: 4020
Pikët: 4137
Sa popullor je: 20
Data e rregjistrimit: 01/06/2007

Shiko profilin e anëtarit Dërgo mesazh privat

Mbrapsht në krye Shko poshtë

*
*
* Përgjigju me kuotë
* Modifiko/fshije këtë mesazh
*
*
*

default Re: PREND BUZHALLA

Mesazh nga shaban cakolli Today at 6:29 pm
PREND BUZHALA


Rrëfimi paliativ


(Nasi Lera: “Ana Zh.” , roman, botimi i dytë, Onufri, Tiranë 2004)


Një parandjenjë e ndarjes fatale e përcjell personazhin
që nga faqja e parë e e deri te ajo e fundit, në romanin “Ana Zh.” të Nasi
Lerës. Ana, njëzetvjeçare, është e sëmurë nga tumori në mushkëri. Ka dalur nga
spitali. Është një dashuri e një çasti të beftë: e Anës dhe e Pirros. Në personazhin,
Pirron 31-vjeçar, (përkthyes dhe njohës i letërsive botëore e që ka pasur
kontakte me krijues të shumë vendeve) është dashuruar më 22 mars (pra, asociacion
letrar i dashurisë me pranverën). Shkrimtari i paraqet dy javët e fundit të
jetës së saj në dhjetor, gjatë një udhëtimi që bën ajo me Pirron nëpër tri
vende mesdhetare: në Greqi, Itali e në Algjeri; atëherë kur vjen dhimbja e
ndarjes së fundit. Ky përfundim i jetës së Anës në shkretëtirë, është posi
njajo shenja e simbologjisë së ëndrrave: që ta shohësh shkretërirën në ëndërr,
do të thotë se ke brenga të mëdha…e tillë, ku brenga jetësore e përjetimi i dashurisë,
janë ndjerë e harxhuar që nga A-ja e deri te Zh-ja “si një dashuri a si një
ndarje (fq 12). A nuk ta sugjeron edhe titulli i romanit këtë alfabet të
përjetimit e të gjallimit të jetuar nga fillimi e deri në fund? Edhe dhembja e
shkretëtirtë është e pafund, e paanë, posi ajo e Shpirtit dhe e Trupit. Shtrati
psikologjik i veprës mbushullohet me metafora e me ndjeshmërinë ngapak fatale
të personazheve, me shenjat e mavijosura të fatalitetit jetësor.


Spektakli i itinerarit modern, shikim i
ngurosur i Meduzës


Në prozën e tij Nasi Lera e përqafon frymën dhe konceptin
e Bibliotekës së Babilonit, sipas parimeve borhesiane të krijimatrisë, të
vetëdijes proteike moderne e postmoderne të narracionit. Te Lera vërehen lehtë
këto procese transformuese; që vjen me gjeneratën e prozatorëve të estetizmit
modern (me kreacione estetike të suksesshme) e të fantasticienëve të prozës
moderne. Dashuria krijon një gjeografi të shenjtë të botës. Kështu duket se e
ligjërojnë personazhet e romanit “Ana Zh.” të Nasi Lerës, formulën e eseistit
bashkëkohor, Alberoni. Njerëzit udhëtojnë nëpër viseve të largëta e të ndryshme
për ta gjetur të panjohurën. Udhëtonin
në kërkim të ndonjë utopie. … Udhëtimi modern përfytyrohet si projekt mbi
ardhmërinë: aty ku qyteti “izolohet” nga natyra, nga burimorja. Pelegrini i
dikurshëm antik apo romantik shndërrohet në turist. Dikur, në kohët e mitit, udhëtonin
në kërkim të bashkës së artë. Romantikët udhëtonin drejt viseve ekzotike, në
kërkim të dallimeve kulturore e të identiteve rajonale. Gjakonin shndërrimin e
karkaterit kalimtar të jetës në kategori të së amshueshmes: çdo gjë sikur e
shikonin me sytë e Meduzës, iu dukej madhështore dhe e ngurosur në të përjetshmen.
Këta sy Meduze e të këtij gjakimi, të përcjellin edhe në këtë roman.


Po personazhet e Lerës? Ata udhëtojnë mu në
mes të këtyre gjakimeve të së kaluarës dhe të së tashmes. Udhëtojnë nëpër
Mesdhe, aty ku pikëtakohen kulturat, traditat, utopitë dhe religjionet botërore.
Udhëtimi, për ta mënjanuar vëmendjen e Anës nga sëmundja vdekjeprurëse dhe për
ta kënaqur atë me bukuritë e mrekullitë e parajsës idilike moderne të shoqërisë
së konsumit; përfundon në një spektakël hiçasgjëje, shkretëtire; përfundon pikërisht
e shtyrë nga mbufatja për ta krijuar përshtypjen e jetesës në botën reale; se
gjithë ky spektakël udhëtimi po bëhet vetëm për Anën…E tëra kjo dëshmon se
parajsa e tillë qenka vetëm “një hiper-realitet.” Të duket se është një udhëtim
që nuk mbaron kurrë, apo zgjat sa një çast, një orë apo një sekondë (fq 24). Çka
i ka rrëmbyer ky hiper-realitet fiktiv Anës dhe atdheut të saj me shumë
sëmundje? Autori këtë vetëm sa e sugjeron nëpërmes fatit të dy-tri personazheve
fatalë shqiptarë në Greqi (fati i Fridës që përfundon si prostitutë e
“afarsitit shqiptar”) a në Itali (fati i një shqiptari të vrarë “pa identitet”):
ata nuk janë aktorë, apo “faktorë vendosës”, si thuhet në gjuhën politike, po
statistë, imitues a kopjues të jetës së tillë, reprizues të mjerimit e të
fatalitetit të vetvetes…Përfundimi e shkrirja me shkretëtirën, do ta ngërthejë
edhe anën tjetër të metaforës romanore: kjo është shkretëtira e realitetit!
Këto janë simbolet e fuqisë industriale! “Kopjimi është kthyer në mënyrë të
jetesës”, klith revoltueshëm narratori i romanit të Lerës. Dhe këtë e thotë,
tek shëtit nëpër kërthizën e Mesdheut: në Greqi (aty ngriten përmendore të
bukura të mashtrimit), Itali a Algjeri. Sado zhvendosje ngjarjesh që të ketë,
sikur kjo Omfali (kërthizë e botës) e Olimpit grek, gjendet në Shqipëri, ku sintetizohen
fatalitetet, mitet, religjionet. Prandaj, dialogu romanor i paraqet
refleksionet e personazheve edhe mbi sintezat e civilizimit mesdhetar. Sikur
para nesh zgjohen dramat e dikurshme antike, mimesis-i, polis-i, eros-i,
katarza…mandej vijnë peizazhet ekzotike, sensibiliteti dhe temepramenti
mediteran. Enigma e pazgjidhur e jetës së përditshme. Dashuria hidhet përballë
këtij spektakli indiferent, me gjithë plagët e saj të jetës, me gjithë temperamentin
dhe vendosmërinë që jeta të përjetohet “deri në fund.” Poetika romanore e
kundërvënies ndaj këtij spektakli të itinerarit modern, na ligjëron se jeta na
është kaq e ashpër; e zhveshur aq shumë, sa është bërë “kokërr rëre”. “Njerëzit
janë si rëra e shkretërtirës”, thotë Ana. Janë mekanizmat e shoqërisë që e
brejnë së brendshmi jetën, që e çojnë drejt zbehjes kufomatike. Kurse
personazhet gjakojnë kaq shumë të bukurën, dashurinë dhe atë që mungon. Tashmë
udhëtimi i përbashkët, si dhe refleksionet për jetën, vdekjen, dashurinë dhe
përjetësinë, ngërthehen tek qenia e Anës: e tërë qenia e saj, zemra dhe
intelekti i saj, janë të hapura , posi deti, posi viset mesdhetare a posi
shkretërtira! Hapësia e qenies. Qenia e hapur! E kaltërta e qiellit dhe e detit,
e kuqja e artë e shkretëtirës, e flakës simbolike, e pasioneve njerëzore dhe e
bashkësolidarësisë së përvojave… e Artit të harruar të Vetmisë: a nuk dëshiron
kështu Nasi Lera të na bëjë më të ndërgjegjshëm për vlerat që kemi në thelbet e
brendshme të qenies sonë? Se kështu, ne mund të ekzistojmë, vetëm kur gjendemi
në bashkësolidarësi (dashurore) me Tjetrin.


Vlerat e brendshme
të ekzistencës:


si ta qetësosh vdekjen


Dhimbja dhe simptomet tjera kanë përbërjen e tyre
organike, porse dhimbja e sëmundja përmbajnë edhe strukturën e tyre
emocionale-piskologjike, shoqërore dhe shpirtërore (Cicely Saunders). Prandaj,
një prekje dore, një qëndrim miqësor afër të sëmurës, për të mos e ndjerë ajo
veten të vetmuar; një ndarje e emocioneve me të (loti, apo gëzimi); një udhëtim
i përbashkët… a nuk janë këto shenja të solidarësisë emocionale e të
bashkëvuajtjes në dashuri? Dhe, mbi të gjitha, përjetimi dhe prekja sa më afër
e jetës së përditshme, a nuk janë përpjekje që Ana të mos e ndiejë veten jashtë
këtij realiteti, po të integruar qenësisht në të? Ata arrijnë t’i vënë urat e
mirëkuptimit, të dashurisë e të miqësisë, “deri në çastin e fundit”. Në këtë
komunikim nuk ka panik, nuk ka ndjenjë fajësimi a mëshire, as atmosferë frike a
mohimi, as largim nga njëri-tjetri a mllef të pakontrolluar në mes dy të
përafëruarve. Atmosfera e tillë krijon mundësi të dihet më shumë për të
vërtetën,. Kështu krijohet besimi. Në këtë paliativë romanore ndërfuten edhe
personazhë grekë (krijuesi solidar, Akriti, plaku që dhuron një vazo), familja
e Savinos, ish ushtar italian në Luftën e Dytë në Shqipëri etj. E çka nuk
dëshiron të bëjë Pirroja për Anën që ta largojë atë nga atmosfera e dhimbjes
dhe e sëmundjes? Ta largojë nga miti i sëmundjes së kancerit (dikund
personazhja atë e përfytyron si një qenie të lashtë mitike). Pirroja përdor të
gjithë mekamizmat jetësorë, piskologjikë, miqësorë etj që të ikën sa më larg
çdo gjëje që zgjon asociacione të fatalitetit. Ata janë aq gjakueshëm në kërkim
të qetësisë, sepse ashtu do t’i shprehin më mirë mendimet dhe ndjenjat. E ku
nuk futet Ana me Pirron, për ta qetësuar Vdekjen e Afërt? Futen deri edhe në
barkun e një varri për të qëndruar “përkohësisht” jashtë kohës e hapësirës!
Ndryshe, të sëmurën shkrimtari e ka nxjerrë nga ambienti i ftohtë i spitalit
dhe i hospitalizimit – dhe nga ky këndvështrim trajtimi, ai është thellësisht
humanist. Krijuesi qëndron në anën e të drejtave jetësore të Anës deri në
“shkrirjen me shkretëtirën”; ai i jep të drejtë Anës të shpresojë; të shprehet,
më në fund, hapur për sëmundjen e saj, për jetën dhe për vdekjen që po i
afrohet; i jep të drejtën që të marrë përgjigje të hapura e të japë përgjigje
të hapura; të dijë për të vërtetën e të ballafaqohet me vdekjen; ai ia jep të
drejtën edhe për të vdekur. Ana, në çastet e tilla, e ka të drejtën edhe për të
reflektuar e për t’u interesuar për përvojat shpirtërore/fetare( “Unë i besoj
shkretëtirës”, thotë Ana, në vend që të thotë “I besoj Zotit”; semantikisht: e
pranon vdekjen hapur, çfarë është, në të drejtën për të jetuar). Ashtu sikundër
e bëjnë këtë gjë institucionet paliative botërore, Nasi Lera e respekton edhe
mënyrën e veçantë të vdekjes së personazhes së saj paciente. Do të thotë, që
personazhet e këtij romani e afirmojnë jetën, kurse vdekjen e shohin si proces
normal. Në mes eutanazisë dhe paliativës mjekësore, shkrimtari e përzgjedh
metaforën e paliativës së dashurisë për ta mbisunduar vdekjen dhe për ta
përqafuar, më në fund, një fillim të ri, sikundër e sugjeron këtë romani me
shumësinë e vet semantike: vdekja është gjendje e re e qenies; Pirroja do të
gjendet tashmë në një gjendje të re jetësore, me përskuqjen metaforike të mëngjesit
që sjell lindjen e një dite (a kohe) të re. Shkretërira është në pritje të
kthimit të jetës (siç sugjeron rrjeta e pasur e asociacioneve
meditative-mediterane të vetëdijeve të romanit). Posi te Soren Kjerkekord,
personazhet e Lerës gjakojnë unitetin e së jashtmes me të brendshmen; gjakojnë
mundësitë e pakufishme që shenjojnë një fillim të ri. Ana është posi figurat e
femrave moderne të fatalitetit: përjetimi i vuajtjes, i dhimbjes, i frustrimeve
– të gjitha këto e tensionojnë dhe e nxisin botën e brendshme psikike të
personazhes për reflektime e përsiatje. Ana është siluetë e Antigonës moderne
(personazhi e përmend diku një vepër me motiv të tillë të fatalitetit), siluetë
e Margaritës së “Faustit” të Gëtes. Ana e Lerës është e zbetë, posi siluetat e
saj, porse gjërat qëndrojnë diametralisht të kundërta: ato jetojnë
ekskluzivisht në botën e tyre të brendshme; introversionin e tyre ato e
paguajnë me jetën e vet. Lera nuk ia kundërvë Anës një dashnor të pabesë.
Asesi. Ai vë pranë saj një figurë paliative, që e merr rolin e rrëfimtarit
paliativ të romanit me strukturë të tragjedisë moderne: rrëfimi ndodh jo ashtu
si dëshiron autori, por ashtu si ia imponon vetëdija e narratorit. E ky
personazh që e merr rolin e tillë paliativ-narrativ e që rrëfen aq kujdesshëm
në veten e parë, është Pirroja; aq i ndjeshëm për ta larguar Anën nga mbamendja
e sëmundjes. E Ana këmbëngul: “Mos më fol me gjuhën e librave, folmë me zërin
tënd”. Zatën, a nuk është pikërisht “zëri personal i jetës” kuintesencë e
artit?


Gjarpëri si gjerdan, mistika e shkretëtirës


Kur pesonazhja shkon në shkretëtirë: ajo nuk e pret
askend, nuk shpreson asgjë, nuk shkon askund. Sprovat janë të rënda, me pasoja
të paparashikueshme. Është zhytur në shkretërirë: sikur dëshiron të mësojë nga
secila kokërr zalli, të bëhet njësh me të, me ngrohtësinë e saj… posi asketët
që duan ta kalisin idealin e krishterë a përsosmërinë e amshueshme të një
çasti. Shkrirja e tillë dashurore me shkretëtirën, ta sugjeron atë dhuntinë e
amshueshme dhe esenciale të flakës në kandilin që nuk shuhet; për ta ngrohë
zemrën e drobitur e të cfilitur nga frika e parrëfyer prej sëmundjes që të
afron gjithnjë e më pranë vdekjes. Posi shtegtarët a pelegrinët e moçëm të
dashurisë, qenia e Anës tashmë i lë prapa historinë e memorizuar, dhembjet e
Atdheut e dhembjet personale; dhe dëshiron ta jetojë vetëm Atë Çast: krejt e
gatshme të pranojë çkadoqoftë. Në shkretëtirë edhe një gjarpër shërben si stoli
a si gjerdan rreth qafës! E zhytur në mistikën e shkretëtirës e të Mesdheut,
tashmë vetë qenia e saj shndërrohet në Qenie Mistike, në Simbol të Flakës së
Kandilit të Pashuar; në Flakë Të Gjallë, në Qenie të Zhdukur, Të Padukshme,
posi Elementi i Pestë mistik (janë katër elemente që e përbëjnë jetën), i cili
ende nuk mund të shihet as të përceptohet, e, megjithatë, është i pranishëm
kudo tek qeniet e gjalla…mbase shkrimtari ka dashur të na thotë që kjo
gjithëprani e amshueshme mistike tek këto qenie, është vetë dashuria. Nëse
Simone de Beauvoir gruan e konsideronte burim të ekzistencës e jo të lindjes;
nëse me qenien e saj asociononte shkretëtirën, si një hapësirë “të shtypur e të
ndrydhur me shekuj”, si asociacion të mungesës së jetës; atëherë Nasi Lera,
duke i vënë në përçasje gruan dhe shkretëtirën, jetën dhe vdekjen; dëshiron t’i
spikatë mu ndërliqësitë dhe laryshinë e jetës e të vlerave të ekzistencës.
Porse, shkrimtari Lera reshtet t’i trajtojë enigmat e jetës së përditshme e jo
lëndën e ëndrrave, halucinacioneve, situatave të absurdit, të fantastikes apo
të gjendjeve iracionale, sikundër veprojnë prozatorë modernë e postmodernë.
Zatën, me këso lënde ai ka proceduar artistikisht tek libri i tregimeve
“Ulërima e heshtjes”. Përfundimin e tillë të jetës së Anës te “shkrirja me
shkretëtirën” do të mund ta lexonim edhe si ironi të hidhur të fatit, si
revoltë sociale e njerëzore: kundër burokracive moderne (e të dikursheme si në
Delfi), kundër politikanëve që paraqiten si apostuj të tranzicionit demokratik
e tashmë të metamorfizuar në afaristë e që e lënë popullin në mëshirën e tij të
marrë botën në sy, si judenjtë që endeshin në shkretëtirë për Tokën e Premtuar
(“do të jetë më mirë”, premtojnë gjithmonë apostujt e tillë të të të gjitha
kohëve). Endja nëpër tri shtete (kudo gjen shqiptarë e plagë të Atdheut që e
ndjek pas), a nuk i ngjet endjes nëpër shkretëtirën e Tokës së premtimeve të
mëdha?


Metafora e Natës: paralelizmi semantik dhe ai
kompozicional


Brendia e romanit zhvillohet kryesisht natën. Nata nëpër
të gjitha faqet e romanit merr rolin e kontrastimit me dritën; ajo ndillet
vazhdimisht për ta mbuluar “të vërtetën” për sëmundjen, të cilës i del në
ndihmë edhe mjegulla. Ajo e merr edhe rolin e kategorisë metafizike: ajo është
në konflikt kosmik me dritën, ashtu sikundër vetë njeriu është një mikrokosmos i
tillë. Errësimi imagjinativ i natës dhe mjegullës kontraston me ndriçimin
semantik të personazhit narrator: rrjedha e kohës nxit edhe gjendje të ndryshme
psikike, kurse bukuria e peizazhit, e hapësirave të jashtme urbane a natyrore,
kushtëzohet simbas rrjedhës së kohës, natës a kohës sa zgjat mjegullimi: aq sa
zgjat rrjedha e kohës nga një shekull deri te një sekondë. Për ta zënë çastin e
një përjetimi të rrallë të dashurisë aq pasionuese: “kishim aq kohë për të
jetuar së bashku”. Natës i shkon misteri, e fshehta: Akropoli është simbol e
dëshmi e kësaj dashurie kaq të prekshme; ai është edhe “mister i thjeshtë e i
pafajshëm,” mbase, për ta ndriçuar semantikisht gjendjen psikike të
personazhit. Imazhet imagjinative esenciale të pamjeve që paraqet Lera, zgjojnë
asociacione të shumta, sikundër janë nata dhe drita, mëngjesi dhe lindja e
diellit, shkretëtira dhe deti, toka dhe qielli, retë dhe lëvizja e njeriut në
udhë. Edhe vetë imazhi e prania e natës subjektivizohen, dramatizohen simbas
prirjeve të brendshme të gjendjeve psikike të personazheve. Vetë nata është
dramatike dhe i ka tri akte e skena: nata athinase, nata italiane dhe nata
algjeriane, me epilogun e ndarjes fatale. Personazhet paraqiten edhe para
fytyrës së vërtetë të natës, të sëmundjes, të jetës, të vdekjes e të dhimbjes; e
që flet për ekzistencën konkrete të njeriut. Në planin e brendshëm, aktet e
kësaj drame e paraqesin natën me kobin e saj që vjen në trok dramatik drejt
fundit fatal të personazhes, ajo sjell shqetësime, një kërkesë për ikje e
dhimbje; kurse në planin e jashtëm nata përjetohet me gjithë bukuritë, me veskun
e saj, me imazhet e me mishërimet e saj hyjnore-mitike, tek i shënjojnë
harmoninë, qetësinë dhe të bukurën. Nata nxit asociacionin e enigmave të jetës,
krejt në kontrastim me kaosin dinamik të ditës. Dikund në roman flitet për “çnatyralizimin
e vdekjes”, mandej për shkrirjen e trupit me natën, me hapësirën, me mëngjesin,
e, në fund, me shkretëtirën. Kurse qenia e Anës ndeshet e gjendet në konflikt
metafizik (ashtu si është gjithmonshëm qenia njerëzore) me forcat krejt të
kundërta: në mes materies dhe frymësisë, trupit dhe shpirtit, përkohësisë e
përjetësisë, jetës e vdekjes, tokësores e hyjnores. Nga ky plan kontrastimesh e
ndeshjesh, autori kalon në planin e së brendshmes, emocionit dhe heshtjes:
“Heshtja është e kaltër”, shkrirja me heshtjen etj. Nata është hapësirë e
përshtatshme për t’i projektuar dëshirat, synimet, refleksionet dhe idetë,
anise ato nuk mund të realizohen. Nëpërmes paraqitjes së peizazhit, natës dhe
udhëtimit, Lera e realizon mrekullisht paralelizmin semantik dhe paralelizmin
kompozicional: gjithçka flet dhe bëhet që t’i zbutet dhimbja Anës, ta harrojë,
së paku përkohësisht sëmundjen; megjithatë, gjithçka nën mjegullën, (natën
athinase, natën italiane, natën algjeriane) narratori ndjell dhe parandien
fatalitetin; nxit vuajtjen e brendshme. Nëpërmes përshkrimit të hapësirës së
jashtme, kontrastohen hapësirat e brendshme; hapësirat e jashtme përmbajnë
ngjyra, mjegull, feksime të befta drite…mandej kjo hapësirë tërhiqet ngadalë
nga skena romanore, këmbehet me hapjen e perdes së botës së brendshme të
personazhit… dhe të personazhes, që nuk gjen ngushëllim.


shaban cakolli
Pena e arte
Pena e arte

Numri i postimeve: 4020
Pikët: 4137
Sa popullor je: 20
Data e rregjistrimit: 01/06/2007

Shiko profilin e anëtarit Dërgo mesazh privat

Mbrapsht në krye Shko poshtë

*
*
* Përgjigju me kuotë
* Modifiko/fshije këtë mesazh
*
*
*

default Re: PREND BUZHALLA

Mesazh nga shaban cakolli Today at 6:31 pm
Në
botën e librit


LIRIKA
E INTELIGJENCËS EMOCIONALE


(Agim
Deva: librat e poezive për fëmijë “Gurët fluturues” dhe “Mungon një zemër”,
Prishtinë 2007)


Nga PREND
BUZHALA


Të dy librat e fundit poetikë për fëmijë të Agim Devës, “Gurët fluturues”
dhe “Mungon një zemër”, e kapërcejnë shifrën prej shtatëdhjetë vëllimesh të
botuara të këtij krijuesi letrar e studiuesi të letërsisë. “Herë jam këtu e
herë askund/ Rrugët e mia nuk kanë fund”,
kuvendon shtruar folësi lirik i poezisë “Zjarr e shi” në librin e fundit
poetik “Gurët fluturues”, aty ku ky subjekt, nëpërmes identifikimeve të
krijuesit letrar me poetikën e këndimit lirik, shpalos energjinë e pashtershme
krijuese. Po kështu, te “Poezia është si unë”, kjo pjekuri e kuvendimit
sintetizohet në vargjet: “Si unë është poezia... / kurrë nuk përfundon”.


1.
Kufijtë e padukshëm midis letërsisë për fëmijë e letërsisë për të rritur


Krijuesi Agim Deva në secilin libër dëshmon
se mundësitë e këndimit lirik të këtij autori janë të pakufishme: duke i
zgjeruar gjithnjë rrathët tematikë me përmbajtje gjithnjë të reja tematike në shqyrtimin
me kujdes e në këndvështrimet e pasura të jetës së fëmijëve në rritje e sipër,
duke e pasuruar pamjen mbi interesimet, shqetësimet e preokupimet e të vegjëlve,
nga njëra anë, si dhe të subjektit lirik të moshuar, të kësaj poezie, nga ana
tjetër. Sepse e pakufishme dhe e larmishme është vetë jeta, ashtu sikundër të
tilla janë përjetimet dhe bota e njeriut, pa marrë parasysh moshën. Porse Agim
Deva, nëpërmes letërsisë për fëmijë, dëshiron t'i komunikojë lexuesit të tij
gjëra jashtëzakonisht të rëndësishme: që nga lojërat për fëmijë e deri te
shteti, që nga parlamenti apo jeta e rëndë sociale e deri te jeta politike; që
nga kujdesi për tjetrin, nga brenga për hallet e tjetrit, e deri te miqësia e
kërkimi i harmonisë njerëzore; që nga konfliktet e luftërat e deri te interesat
e vockla e kundërsociale; që nga kategoritë etike të së keqes dhe të së mirës e
deri te protagonistët lirikë të dashurisë, princat e princeshat. Në këtë
univers temash e motivesh të përmbledhura krijuesi shtegton që nga një këshillë
për pastërti e për mësimin e vjelë nga përvojat jetësore e deri te gjërat e ndaluara
që mbahen në heshtje për të vegjlit, sikundër janë gjërat e prozës së vrazhdë
të jetës, aspak poetike, apo sikundër janë edhe paraja, shfrytëzimi i njeriut
prej njeriut, pabarazia sociale, paraja si forcë e errët që sundon dhe krijon
të mirën e të keqen; e që i iu jep këtë apo atë pamje tejet të pezmatuar
kontrastive gjërave esenciale të kësaj bote. Poetikën e tillë e të rëndë të
jetës sociale, poeti e sintetizon me vargjet “Zihet në popull, diçka po
zihet/ Ndaj kësaj vjershe s’i duhet arti”. Porse Deva aq sa e poetizon seriozitetin
e temës së kënduar, po aq e vë në gërshet lojën dhe përtalljen, kurse në shoqëri
atyre ua vë edhe ironinë, mjete poetike këto që nuk janë të rëndomta për moshën
e të vegjëlve. Qeshja e fëmijëve te poezia “A të qeshim prapë?...” merr konotacione
e ngjyrime të reja ironike në lirinë me lak në fyt e me duar të shtrira
lypësish. Më tutje, qeshja merr ngjyresë zemërate: “Kam frikë, nesër qeshim
prapë”, duke e mbuluar ironikisht semantikën e fjalëve luftë apo revolucion
me fjalën qeshje. Ndodh kështu, se përpara, në tryezën e leximit, na vjen një
krijimtari që tashmë dëshiron të jetë unike, me pikësynimin t‘i bëjë sa më të
padukshëm, t’i hallakasë e t’i fshijë kufijtë midis letërsisë për fëmijë e letërsisë
për të rritur. Ironia, e, kund e kund edhe sarkazmi e satira, fishkëllejnë si
atribute të realitetit tonë social.


2. Universi
estetik i vizioneve/ realiteti i ndërliqshëm


Vërtet,
diçka e pakëndshme ka ndodhur, çuditërisht, edhe pas kësaj lufte çlirimtare! Më
se njëherë poeti ua tërheq vëmendjen të rriturve, kryesisht atyre që u mveshën
me pushtet, se gjërat kanë marrë teposhtëzen dhe mund të ndodhë shpërthimi
popullor. Brezat krijues të Agim Devës tashmë vijnë me përvoja të reja krijues
e jetësore. Po edhe fëmijët i kanë përvojat e veta: ata vijnë nga lufta e po
rriten nën trysninë e rëndë sociale e politike të mbasluftës. Këta fëmijë nuk
janë naivë, sa të mos i kuptojnë gjërat që ndodhin rreth nesh. Qenia poetike e
karaktereve lirike të këtyre librave, sa do që është fëmijë, nuk është një
qenie infantile, krejt e pasherr; sepse kjo krijesë e vogël di të vërejë, të vëzhgojë
dhe të zbulojë me mendjemprehtësi e urti aq e aq gjëra e cene në jetën e të
rriturve përreth nesh, aq e aq të meta, ligësi e sjellje që vrasin mendjen e
tij e botën e tij; ashtu sikundër edhe entiteti i arrirë poetik, ai i moshës së
shtyrë, vetë krijuesi, tek e merr rolin e folësit lirik; është një subjekt me
imagjinatë të pasur e me vizione jetësore krejtësisht të lira e jashtë kallëpeve
të çfarëdo ngjyre a ideologjizimi qoftë ai. Ndoshta, duke i parë këto vizione
kundruall realitetit që nuk ia fsheh fëmijës, ky folës lirik rebelohet,
revoltohet, dëshiron ta ndryshojë realitetin, fillimisht me anë të ëndërrimit a
revoltës individuale e, mandej, edhe përmes zemërimit kolektiv të qytetarit të
kohës sonë. Lirika e këndimit të mirëfilltë ia liron vendin pamjeve të reale të
jetës, porse këto pamje na vijnë me ndjeshmëri të re poetike. Protagonistët e
poezisë së mëparshme, si Xhela me shokë, tashmë janë rritur, e kanë bërë luftën
e tyre, dikush ka rënë në altarin e Atdheut, të tjerët vazhdojnë të jetojnë nën
thundrën shtypëse të realitetit të ashpër social. Është po ky Xhelë që përbën
portretin kolektiv të gjeneratave të reja e që i bartën mbi supe kohët që u
thyen mbi ne e brenda nesh. E, me këta protagonistë, është rritur edhe poezia,
e cila tashmë kuvendon me të rriturin njësoj si me fëmijën. Prandaj edhe poeti
për fëmijë bën të tjera kërkime poetikash, kërkon të tjera fjalëfillesash e
formulash poetike për t’u dhënë emërtesa të sakta kohëve që po i jetojmë. Se
koha e sotme solli jo vetëm përvoja të reja, po edhe njerëz të tjerë, emra të
rinj, telashe të tjera, krijues me ide e procedime të tjera që erdhën nga rrugë
të ndryshme. Kurse poezia e Devës, pse jo, e tumir këtë situatë të ndryshuar,
duke na u paraqitur me pamje të reja e të pazakonshme, të papërjetuara më parë,
na vjen me një ndjeshmëri të re humori e përtalljeje, qortimi e urtie, porosie
e këndimi. Të duket sikur poeti i ka ndryshuar përmbajtjen e lëndës artistike,
po i ka ndryshuar edhe theksin e ritmin, fjalorin poetik a metrikën,
procedimorin lirik a përqasjen ndaj jetës dhe artit. Dhe, ky univers kaq i
pasur tematik-motivor e ideor, dëshmon edhe për qëndrimin estetik të krijuesit
Agim Deva: se shkrimtari për fëmijë nuk zë vend diku në margjina të gjërave në
gjirin e jetës shoqërore apo të asaj letrare e kulturore; porse qëndron e lëviz
mu në thelbin e këtyre gjërave dhe mu në zemrën e kësaj shoqërie. Nga ana
tjetër, duke sjellë informacione diturore të rëndësishme si për të rriturit,
ashtu edhe për fëmijët, duke kënduar e trajtuar rrëfime poetike të temave kaq
të zymta, të papërballueshme e të ngrysura të përditshmërisë sonë të
mbasluftës, ai na i sjell pikërisht të vërtetat e mëdha të kësaj kohe. Por
poeti Deva e respekton nga shumë anë lirinë e botës së fëmijërisë e të
fëmijëve, sepse ai nuk i imponon kësaj fëmijërie tendenca a pikëpamje që do ta
rrënonin këtë liri; ai dëshiron që ky fëmijë, qoftë edhe i rrituri, të bëhet
Njeri në kuptimin e plotë të fjalës, e jo një Homo politicus që
tjetërsohet pandalshëm, ani se këtë qenie nuk e lë të qetë zoon politicon-i
ynë, sikundër këndohen te poezitë “Çka hanë xhepat”, “Këngë e sotme popullore”,
“Karrocieri pa karrocë”, “A të qeshim prapë”, “Xhelë, qëlloja se kush jam”,
“Pse pështyn babi në ekran”, “Ëndrra të këqija” etj të librit “Gurët...”; apo
“Kjo poezi s’është për fëmijë”, “Thesi është thes”, “Mali”, “Fisnikja dhe muri
kinez”, “Kërkoj një fjalë me k” (si e konceptojnë fëmijët fenomenin e
korrupsionit), “A është gjallë Migjeni”, “Si shkon në punë një baba”, “Kush ma
verboi zogun tim” etj të librit “Mungon një zemër”. Pikërisht mbi këtë taban këndimi
poeti sjell thelbin e përmbajtjes së dinjitetit njerëzor që në poezinë e parë
me motive lufte, me titullin gurët fluturues: duke kënduar pikëmbështetjen te
rrënja atdhetare, nga e cila nuk ke se si të çrrënjosesh, ani se Deva nuk parapëlqen
kësaj radhe të rikëndojë e të poetizojë legjenda, përralla e kallëzime të moçme,
sikundër veproj ë jo pak autorë të letërsisë sonë për fëmijë. Porse fëmijës së
subjektit lirik të poezisë së Devës nuk i mungon optimizmi jetësor, e ky
optimizëm nuk është as naiv e as imagjinativ, por realist, që kërkon nga ky subjekt
të mbajë qëndrim pozitiv ndaj problemeve e aspekteve jetësore. “Optimizmi është
shkathtësi e zotësi që mund të mësohet”, thotë Lorens E. Shapiro. Kurse Martin
Seligman në veprën e tij “Fëmija optimist”, thotë se njeriu optimist beson në qëndrueshmërinë
e ngjarjeve të lumtura, në proceset me përfundim të lumtur dhe merr
përgjegjësinë për të ndodhur gjëra të mira. Kundruall situatave të përshkuara
me stres social e jetësor, Deva sikur na thotë se fëmijët nuk kemi pse t’i
mbrojmë nga realiteti i ashpër, por i mëson ata, që njeriu, me shembullin e tij jetësor, mund të
ballafaqohet me situatat më të rënda.


3. Vjershërimet/
në vullanjtë e tipologjisë së lirikës moderne


E tillë
është poetika realiste e Devës: sepse përsiatja realiste është objektive, e
pikëvështron botën të tillë, çfarë është, dhe lë që të kuptohet tërthorazi se
ti duhet të mendosh si t’u përgjigjesh këtyre situatave me anë të vendimit që
merr dhe veprimit që e bën. Në tipologjinë e lirikës moderne, poezia e tillë
përkufizohet si lirikë e inteligjencës emocionale. Poeti e ka edhe strategjinë
e tij poetike për ta ndryshuar realitetin e dhënë: e ka diagnotifikimin e
problemit social, jetësor e emocional; e ka tipin strategjik të luftimit të
këtij problemi (me anë të trajtës lirike të dinakërisë, duke e rrëfyer problemin
në mënyrë të re e dinake), e ka luftën e tij lirike guerile (lejohen të gjitha mjetet
deri te revolucioni), e ka sheshin dhe arenën e tij të luftës, kohën më të përshtatshme,
aleatët, zonat e lira, po edhe paktin e marrëveshjes si në poezinë “Fisnikja dhe
muri kinez”; apo si mund të jetojnë të rriturit e fëmijët etj, si te poezitë
“Çka hanë xhepat”, “Këngë e sotme popullore”, “Karrocieri pa karrocë”, “A të
qeshim prapë”, “Xhelë, qëlloja se kush jam”, “Pse pështyn babi në ekran”,
“Ëndrra të këqija” etj. Kund e kund poezia të duket se herë-herë është një
monolog e herë-herë një bisedë e subjektit lirik me vetveten, një si procedimor
a mënyrë e të mësuarit të sjelljes së re, si do t’i shkonte në interpretim thënia
e Daglas Bloh-ut në librin e tij
“Monologu pozitiv për fëmijë”. Aty diku në universin e larmishëm të këtij këndi,
përmblidhen dhe e gjejnë trajtimin e tyre edhe tema të "ndryshimit",
të përmirësimit të botës apo tema alkimike, tema të dashurisë së parë, që
këndohen e kujtohen mjeshtërisht nga dy kënde ligjërimi: nga ai i folësit lirik
të fëmijës dhe nga plani i kujtesës jetësore të të rriturit (poezitë “Klara”,
“Çka pa hëpna në dritare” të librit të parë, apo “Mungon njç zemër”, “Maji etj
të librit të dytë). Aty poeti sjell imagjinatë dhe përshkrim real të gjendjes, sjell
dashuri të ngrohtë, sjell miqësi dhe lojëra. Në kornizat e tilla të imagjinuara
poetike të rritjes së këtyre fëmijëve, ai i vendos protagonistët e vegjël, nga
njëra anë, si dhe subjektin e rritur poetik, nga ana. Folësi lirik e merr
përdore lexuesin e tij të vogël a po për të rritur. Tema bosht që mbizotëron kësaj
radhe në këta dy libra poetikë, është raporti në mes të fëmijëve dhe të
rriturve. Poeti na thotë se në imagjinatë ka gjithçka më të bukur se në jetën e
përditshme, kurse jeta e përditshme, me andrallat e saj, po edhe me përvojat,
preokupimet, interesimet, përjetimet, pamjet e ndodhitë, është po aq e pasur,
sa edhe universi i imagjinatës. Dhe le t'i lexojmë këta dy libra si metafora të
kohës sonë. Poeti e ndan librin në vjershërime, sikundër e përdor këtë
nocion të bartur nga rilindësit tanë, për të na sugjeruar vertikalen e këndimit
tonë klasik/modern. Trajta e vargut a e vjershërimit, i përgjigjet
kërkesës së fëmijës për thënie të formuara ritmike, me rimarium aq të pasur, e të
cilat shndërrohen mjeshtërisht në lojë. Duke ndier nevojë, që, kund e kund, të
rrëfejë, poeti trajton edhe vjershërime ca më të gjata e që përafrohen
me poemën: “Kush ma gjen Gjonin” (evokim i valëve të jetës për një nxënës të
talentuar të dikurshëm që ka shkruar vjersha, por tani i tretur me gjithë
prirjen e tij), “Pallati me rrufepritës” (jeta urbane me kontrastet e mahisura
e të acaruara), “Nga më çon karroca ime” (përsiatje lirike për situatat
sociale-jetësore e për realitetin e ndërliqshëm, për botën gjithë labirinte të
artit, diturisë etj), “Skënderi e singeri” (portreti psikobiografik e
psikosocial i një rrobaqepësi të braktisur në moshë të thellë në një simetri
kontrastuese kohësh) e ndonjë tjetër – te libri i parë; apo “Roli i skamnorit”
(po i njëjti portret psiko-social-biografik i një aktori po ashtu të braktisur,
të lënë pas dore, pa përkujdesje, pa ndihmë e pa përkrahje e ku shoqëria e “konsumit”
ia kthen shpinën në moshë të thellë), “Çokolatat” (përsiatje imagjinative e me
figura të çrëndomtësuara për fatin jetësor), “Kush ma verboi zogun tim” (mësuesi
hallexhi në hapësirat e parlamentit përballë ish nxënësit të tij, tani i tjetërsuar
e me shpirt të korruptuar) e ndonjë tjetër – te libri i dytë. Deformimet e
tilla sociale, politike e jetësore, e kanë pezmatuar aq shumë jetën tonë dhe
pamjet e tilla janë të stisura në të dy librat. Së këndejmi, poema i jep
mundësi autorit t’i ndërlidhë poezinë me rrëfimin lirik, duke e zgjeruar dhe
zgjatur kënaqësinë e receptimit. Poeti këmbëngul që lexuesit të tij të vogël, a
ca të rritur, t’ia komunikojë një pamje, një ngjarje, një rrëfim, një mbresë e,
po ky lexues, në të gjitha këto, do ta rinjihte vetveten dhe do t’i ndriçohej
më mirë rruga për t’i parë problemet e shqetësimet që e mundojnë. Në planin
tematik autori, pra, ndërfut edhe përpunime të tilla artistike që nuk i
drejtohen vetëm lexuesit të vogël. Agim Deva është i ndërgjegjshëm se
zhvillimet letrare gjatë shekullit që e lamë pas, e kanë zhvilluar edhe prirjen
për t’i lëkundur kufijtë e themelet e letërsisë së mëparshme, sepse fjala e
shkruar nuk është privilegj vetëm i të rriturve, po edhe i të vegjëlve; tek
kanë përjetuar përhapje të shpejtë zhvillimi urban, teknologjia informative,
sistemet e reformuara arsimore, teknologjitë e reja të mësimit e të metodikës
së mësimdhënies. Së këndejmi, tekstet e shkrimet letrare tashmë e kanë
braktisur rolin e ndërhyrjes së drejtpërdrejtë në procesin e njohjeve e të
thënies estetike: e pra, do të thotë se kufijtë në mes letërsisë për fëmijë e
asaj për të rritur tashmë janë zvogëluar. Te e fundit, kjo poezi na fton që ta
lexojnë po e me të njëjtën kërshëri edhe të rriturit. Kjo do të thotë se
letërsia për fëmijë tashmë e ka arritur shkallën e mirënjohjes shoqërore,
shkallën e receptimit nga të gjitha moshat. Lirika e tillë ia kalon së
ashtuquajturës letërsi për të rritur në komunikim. Letërsinë e tillë mund ta krijojnë
e ta shkruajnë vetëm poetët me pjekuri, urti e dhunti të mëdha krijuese.


shaban cakolli
Pena e arte
Pena e arte

Numri i postimeve: 4020
Pikët: 4137
Sa popullor je: 20
Data e rregjistrimit: 01/06/2007

Shiko profilin e anëtarit Dërgo mesazh privat

Mbrapsht në krye Shko poshtë

*
*
* Përgjigju me kuotë
* Modifiko/fshije këtë mesazh
* Fshije këtë mesazh
*
*

default Re: PREND BUZHALLA

Mesazh nga shaban cakolli Today at 6:32 pm
Prend BUZHALA


TRI ETYDE


LUTJA E FUNDIT

(Etydë poetike pashkiane)


1.


Po
lëviz një mizë. Një miliard, biliarda, triliarda lëvizje ngjajnë në një
çast të vetëm. Në një të miliontën pjesë të sekondës. E, si t’i
emërtosh gjithë ato lëvizje? Aq të pakapshme, të padukshme, të
çuditshme. I je drejtuar në Atë Çast Dikujt. Një Fjalë e ke shqiptuar.
Ke mundur ta mbyllësh Çepallën e lënduar nga shikimi i një imazhi të
plagosshëm a nga një fjalë e thershme. Në Atë Çast të Fluturimit të
Amshueshëm, diku në lartësitë e një Mali, ndrit një shuk drite e beftë
e përsiatjesh a vegimesh. E kjo nuk iu ngjan Lëvizjeve Të Kësobotshme.
Sytë tanë njerëzorë kot i kërkojnë, ato lëvizje nuk mund t’i shohin. Aq
papritmas vijnë ato në zurkajat e mendimeve. Zë e i emërton ato
Lëvizje. Krejt me Një Fjalë. Një Univers Në Një Oh. Një Oh Të
Asobotshëm, e ndien, e para-ndien, teksa e prek. Këtu ndalu. U fute në
Të Ndaluarën. Aty ku më Nuk Ka Kohë. Është Zonë e Pazbuluar e Hyjit.
Mandej, hesht. E vetmja heshtje, para së cilës përkulesh. E kur ke heshtur si tani?


2.


Po
e krijoj maskën time e nuk po mundem. Këtu pranë kam aq e aq maska;
masa është këtu me dy milion maska: secili shtiret a flet a lëviz
simbas maskës së vet. E asnjëra nuk është imja. Mos i besoni masës,
maskës, maskës-masë. Mbeta me thënien time, krejt lakuriq: shih, ti,
tashma alegoria hoqi masën-maskë e doli përfushë.


3.


The:
po, po pranoj të vij në këtë botë. Nëpërmes Hirit të Dashurisë. Vetë e
zgjodhe të vijsh, si Jezui. Dikush tha: kjo botë është Mësonjëtore e
madhe e shembëlltyrave: Bën e Nuk Bën ta bësh këtë a atë. Simbas Dhjetë
Urdhëresave të Kanunit të Hyjit. The: po, po pranoj të shkoj Së
Andejmi, përtej Kësaj Bote. Por, të duhet të përbirohesh: aty ku bën
luftë Shpirti me Qiellin, Nata me Ditën, Dita me Natën. Je Ti, brenda
Qenies Tënde, Vetë Ligji, Rendi e Kanuni i Hyjit. Ashtu je krijuar.
Lutja
e Parë e Mbrëmjes: o Hyj, më dhuro aq imagjinatë, sa ta mësoj Lëvizjen
e triliardtë në Dhé, në Univers: si ta dhurosh një kafshore zemër.
Lutja e Dytë: më bëj një njeri t’i prek me bekimin tënd ata në Nëndhé,
në Nënbotë, nën këmbë, nën shputën e këmbës, të nëpërkëmburit. Lutja e
parafundit: o Hyj, na dërgo në këtë botë, këndej, të poshtër, kasapë,
xhelatë, perandorë, policë, të çmendur, budallenj, që të çlirohemi nga
vetvetja. Racë njerëzore jemi.
Lutja
e Fundit e Mbasmbrëmjes: na dhuro atë që na bën Njerëz; nuk duam të
bëhemi as Kafshë, as Zot. Falemnderit, o Zot, që po na barazon me Veten
Tënde: Të jesh Ai Që Je.


NJERIU I TRIDHJETEGJASHTË I URTISË

(Etydë borhesiane)


Tridhjetepesë
urakët e Dheut askush nuk i kishte parë, po për të tridhjetegjashtin
dihej. Ky e arsyetonte para njerëzve gjithëpraninë e Hyjit. Borhes
thotë se ata quheshin Njerëz të Drejtësisë, të cilët e arsyetonin botën
njerëzore para Hyjit. Drejtësisë dhe Urtisë nu i duhen dëshmitarë.
Prandaj, po u muar vesh se kush na qenka I Urti apo I Drejti, aty për
aty ia beh kobi: Kob I Urtisë dhe Kob I Drejtësisë. Nuk vdiste vetëm i
tridhjetegjashti, i cili ishte i gatshëm të mos e linte vendin e
zbrazët: vraponte sa te secili njeri nëpër botë për ta arsyetuar
praninë e Hyjit, sa te Hyji për të folur për Njerëzit. Dhe kështu,
është bërë Shpëtimtari kryesor: për ta shpëtuar botën para Hyjit dhe
për ta amshuar Hyjin para njerëzisë.


BOTËVRASËSJA

(Etydë e gjithëkohshme)


Një
gruaje iu paraqit në vegim se po gjykohej nga një gjyq hyjnor si
vrasësja e kriminelja numër një e fëmijëve. Rreth 12 vjet nuk lindi
fëmijë. Lutjet e saj prekën qiellin dhe tokën. Hyji e dëgjoi dhe ia
dhuroi dy fëmijë, një djalë e një vajzë. Mandej u dha mbas afshit të
pafre: abortoi njërën mbas tjetrës pesë foshnja të palindura. “M’i
vrave pesë foshnjat e mia që do ta shpëtonin botën”, e akuzonte në
vegim Hyji. Kur ua rrfeu vegimin fëmijëve, I Madhi I tha:
1.
Shpëtimtari i Parë do të quhej I Marri. Bota ka nevojë për të marrët e
urtë. Ata na nevojiten që të ndërhyjnë në vatrat e krizave, për të bërë
prerje cezarike botërore, për ta shpëtuar botën.
2.
Shpëtimtari I Dytë do të quhej I Çmendur. Atdheu ka nevojë për të
çmendur. Ata na duhen që t’i bien me grusht Tiranisë mu në Zemër dhe
për t’i qeshur e përqeshur të gjitha marrëzitë tona.
3.
Shpëtimtari I Tretë do të quhej Rrugaç. Kemi nevojë për vetmitë e tyre.
Rrugët tona kanë nevojë për shtegtarë vetmitarë, si yjet në qiellin e
paanë. Ata duken të zhgënyer, po nuk është gjithmonë kështu. Edhe
Dielli, Hëna dhe Yjet duken nganjëherë të pikëlluar, po ata asnjëherë
nuk e ndiejnë veten të vetmuar. As të zhgënjyer. Të mashtron pamja. Ata
mësyjnë errësirën drejt dritës. Ata shndërrohen në farë plleshmërie për
të tjerët që vijnë pas.
4.
Shpëtimtarja E katërt do të quhej E Çuditshmja. Na mëson si ta nxjerrim
e si ta lëmë zemrën mënjanë, si të bëhemi qenie jashtë kësaj bote
normale, e si t‘i shohim edhe shpirtërat e bimëve, drurëve dhe zogjve.
5.
Shpëtimtari I Pestë do të quhej Fantazmagoriku. Do të na vizitonte
netëve të vona nëpër podiume e shtretër të fjetjes, nëpër dhoma gjumi e
qoshqe të oborreve. Sytë do të na i mvishte me pëlhura përrallash,
kurse në gjumë do të na ligjëronte për të vërtetën hamletiane. Do të na
çlironte nga ndërdymjet e rënda: si t’ biem me grusht errësirës.


shaban cakolli
Pena e arte
Pena e arte

Numri i postimeve: 4020
Pikët: 4137
Sa popullor je: 20
Data e rregjistrimit: 01/06/2007

Shiko profilin e anëtarit Dërgo mesazh privat

Mbrapsht në krye Shko poshtë

Shiko temën e mëparshme Shiko temën pasuese Mbrapsht në krye